Rate this post
Tại thôn Bằng Châu thuộc thị trấn Đập Đá, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định từ lâu đã nổi tiếng với làng nghề đúc đồng thủ công truyền thống. Qua bàn tay tài hoa của các nghệ nhân làm nghề đúc đồng nhiều sản phẩm có giá trị nghệ thuật đã được làm ra.
Table of Contents
Lịch Sử Hình Thành Làng Nghề Đúc Đồng Bằng Châu
Ông tổ của nghề đúc đồng là thiền sư Dương Không Lộ (tên thật là Dương Minh Nghiêm) quê ở Nam Định ông sinh năm 1016 mất năm 1094. Ông là người rất giỏi y học. Thời đó, do thái tử nhà Đường bị bệnh nặng, không ai có thể chữa trị được nghe tiếng thiền sư giỏi y thuật nên vua Đường cho mời ông sang để chữa bệnh cho thái tử. Nhờ y thuật cao minh nên ông đã chữa khỏi bệnh cho thái tử, ông được vua Đường ban thưởng tùy ý nhưng ông chỉ xin một ít đồng đen để mang về nước. Về nước, ông mở xưởng đúc đồng rồi sau đó đi khắp nơi để truyền nghề, trong đó có làng Bằng Châu. Vì vậy, người dân làng Bằng Châu đã tôn ông làm tổ nghề.
Nghề đúc đồng ở Bằng Châu đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển. Vào thời Tây Sơn, người dân làm nghề đúc đồng tập hợp lại thành từng vùng, sản phẩm làm ra như mâm, nồi, chảo, đèn thờ, … Thời bấy giờ, các sản phẩm làm ra còn thô sơ, quy trình làm khuôn đúc tốn nhiều thời gian và công sức.
Dần dần người dân làng nghề đã cải tiến kỹ thuật sản xuất, sản phẩm làm ra ngày càng tinh xảo, mang tính thẩm mỹ cao và đa dạng như các loại đèn thờ, nồi, bung, mâm, hộp đựng trầu, khay, chiêng cồng, … và nhiều loại vật dụng trang trí.
Trải qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ cứu nước, người dân làng nghề đã tham gia trong việc chế tạo vũ khí như đúc vỏ lựu đạn có hình dạng như trái mãng cầu tại xưởng quân khí ở Hoài Ân.
Năm 1957, những người thợ đúc đồng Bằng Châu đã tham gia nấu đồng để đúc tượng Phật cao 2m nặng 750kg đặt tại chùa Long Khánh (Quy Nhơn). Ngoài ra, còn một số tượng phật được làm bằng đồng có mặt trên mọi miền của đất nước.
Năm 1972, các nghệ nhân của làng đúc Bằng Châu cũng tham gia đúc thành công đại hồng chung (chuông lớn) cao 1,2m, rộng 0,8m và nặng hơn 200kg. Hiện tại chuông đặt tại chùa Long Hoa (Phù Cát – Bình Định).
Sau khi thống nhất đất nước, năm 1979, HTX đúc đồng ở Bằng Châu được thành lập, quy trình và công nghệ đúc được nâng cao, kỹ thuật đúc tinh vi hơn.
Năm 1982, toàn thể nghệ nhân làng đúc đồng Bằng Châu đã tham gia góp công sức đúc tượng Bác Hồ toàn thân cao 2m nặng 750kg để làm quà kỷ niệm cho quê hương. Hiện nay, tượng được lưu tại Phòng Truyền thống (Trung tâm Văn hóa – Thông tin – Thể thao thị xã An Nhơn).
Khoảng cuối thập niên 90 của thế kỷ trước, HTX đúc đồng Bằng Châu hoạt động không còn phù hợp nên đã quyết định giải thể. Từ đây, các nghệ nhân làm nghề đúc đồng ở Bằng Châu gặp khó khăn trong sản xuất. Ngày 1/5/2008, Sở Công Thương tỉnh Bình Định đã quyết định thành lập Hiệp hội nghề đúc Bằng Châu theo nguyện vọng của nhiều nghệ nhân trong làng nghề.
Xem Thêm: Làng Nghề Truyền Thống Nón Lá Gò Găng
Các Bước Đúc Đồng Ở Bằng Châu
Để làm ra một sản phẩm hoàn chỉnh thì người thợ đúc đồng phải tiến hành các công đoạn như: Làm khuôn, sơn khuôn, nấu đồng và đúc đồng.
Xem Thêm Bài Viết: Giới Thiệu Đôi Nét Về Quê Hương Tôi Vùng Đất Võ Bình Định
Làm Khuôn
Quy trình chế tạo khuôn đúc bao gồm: Chế tạo khuôn, chế tạo ruột và lắp ráp khuôn là những khâu trọng yếu của nghề đúc. Để làm khuôn đúc phải dùng các nguyên liệu như đất sét, đất phù sa, trấu sống, bột than trấu, bột sạn chịu lửa, giấy dó giã nhỏ, rây kỹ sau đó đem ủ kín trong lu. Khi đem đất sét về tất cả được giã nhỏ, rây kỹ, phân cỡ hạt. Người ta thường dùng đất sét ở ba dạng: Bột, nhão và lỏng; cách làm đất sét ở ba dạng này khác nhau. Các nguyên liệu chuẩn bị được đem ra đánh tơi, kiểm tra lại độ mịn một lần nữa rồi dùng để làm khuôn đúc. Khuôn đúc làm xong được sấy và phơi ngoài trời, sau đó đem nung để khuôn không bị vỡ khi rót đồng vào.
Chú Ý: Nguyên tắc làm khuôn đúc là phải bảo đảm tính chính xác có độ thông khí tốt, không bị lỏng, rỗ hơi, rỗ khí.
Khuôn có đất phù sa có thể đúc được những chi tiết phức tạp, những chi tiết cực nhỏ và cả những chi tiết cực lớn dùng để đúc những kim loại đen và kim loại màu.
Các dụng cụ làm khuôn như chày giã chuyên dùng bằng gỗ, rây tay, xẻng, chổi lông, thìa đầu phẳng và đầu vũm, quạt tay, móc, …
Sơn Khuôn
Khuôn nung xong, người thợ dùng bột than rắc đều lên bề mặt khuôn thành nhiều lớp mỏng rồi miết để bột than dính chặt vào thành khuôn. Công đoạn này gọi là sơn khuôn. Sơn khuôn có tác dụng chống cháy và chống dính cát vào sản phẩm trong khi đúc.
Nấu Đồng Và Đúc Đồng
Tiếp theo người thợ bắt đầu tiến hành nấu đồng. Nấu đồng nấu thường pha thêm các loại kim loại khác:
Hợp kim đồng với kẽm để tạo cho sản phẩm có màu ánh xanh.
Hợp kim đồng với chì làm tăng trọng lượng và tạo độ bền cho sản phẩm.
Hợp kim đồng với thiếc kéo dài tình trạng lỏng của đồng để đồng bám chặt vào mặt khuôn làm nổi rõ các chi tiết, đồng thời làm tăng độ cứng cho sản phẩm.
Khi đúc, đồng phải được rót vào khuôn liên tục để sản phẩm đúc ra không có vết chắp nối đòi hỏi sự tỉ mỉ, độ chính xác cao.
Nếu đúc các sản phẩm như nồi, bung, bảy, chảo thì nhiệt độ nóng chảy của đồng là từ 1.000 đến 1.200 độ C; còn đúc các sản phẩm như đồ vật trang trí như lư, đèn, đỉnh, tượng thì nhiệt độ nung là từ 900 đến 1.000 độ C. Tùy theo sản phẩm mà người thợ làm khuôn một bìa hoặc nhiều bìa.
Người ta thường đào lò ở trong nhà đúc. Lò là một lỗ tròn có độ sâu khoảng 0,5 đến 0,6m một bên chừa một lỗ có nút bịt khi nung, bên kia chừa 2 lỗ để đưa không khí vào hầm lò; xung quanh để các vật liệu cần dùng và các loại khuôn đúc. Dụng cụ đưa không khí vào lò là ống thổi thụt bằng tay dựng đứng nối vào trong hầm lò bằng 2 ống tre.
Cùng với thời gian, nghề đúc đồng ở Bằng Châu không những không bị mai một mà còn được tạo nhiều điều kiện phát triển. Người dân trong làng vừa giữ được nét độc đáo riêng của một làng nghề truyền thống, vừa biến nghề truyền thống trở thành nguồn sinh lợi sinh nhai chính đáng, góp phần nâng cao đời sống kinh tế và văn hóa của địa phương.
Comments